NATURA

Ważnym elementem krajobrazu Strefy Kanału Augustowskiego są walory przyrodnicze. Dominującym  elementem krajobrazu kanału na wschód od miasta Augustowa jest Puszcza Augustowska, tworząca wraz z innymi puszczami pogranicza polsko-litewsko-białoruskiego jeden z największych zwartych leśnych kompleksów Europy, którego powierzchnia wynosi ponad 310 tysięcy hektarów.

Polany puszczańskie zajmują  enklawy  wiejskie i osady leśne. W środowisku przyrodniczym dominują lasy, jeziora, miejscami także podmokłe łąki i torfowiska.

Jest to rejon o najniższym w tej części Europy zanieczyszczeniu powietrza atmosferycznego i wód. Bogactwo lasów i terenów zielonych  zachęciło władze polskie  do powołania tutaj Zielonych Płuc Polski, którego obszar znacznie wykracza poza samą Puszczę Augustowską.  Puszcza i jeziora augustowskie wraz z doliną Rospudy stanowią obszary chronionego krajobrazu, włączone je też do obszaru Natura 2000.

Strefa kanału jest ujęta z dwóch stron przez  parki narodowe – położony  na północ od kanału Wigierski Park Narodowy  oraz na południu  Biebrzański Park Narodowy .

Biebrzański Park Narodowy wraz z otuliną obejmuje prawie całą dolinę Biebrzy. Jest to największy naturalny w Europie Środkowej i Zachodniej kompleks torfowisk niskich, z niewielkim udziałem przejściowych i wysokich, z unikalną różnorodnością gatunków roślin i zwierząt oraz naturalnych ekosystemów. Południowa część kanału wraz ze strefą buforową znajduje się w granicach  Biebrzańskiego Parku Narodowego. Rzeka Czarna Hańcza łączy Wigierski Park Narodowy (główne jezioro parku – Wigry) z Kanałem Augustowskim. W bezpośrednim sąsiedztwie Kanału Augustowskiego, w strefie buforowej, znajduje się siedem  rezerwatów przyrody:  Perkuć,  Stara Ruda, Jezioro Kalejty,  Jezioro Kolno, Starożyn,  Mały Borek i Brzozowy Grąd.

W części białoruskiej strefa kanału to także niezwykle cenny ekosystem o cechach naturalnych. Ten obszar leśny stanowi przedłużenie Puszczy Augustowskiej do linii Niemna. Dalej pomiędzy rzeką  Niemen a rzeką Kotrą rozciąga się Puszcza Grodzieńska licząca czterdzieści tysięcy hektarów. Wymienione powyżej obszary przyrodnicze zarządzane są przez: Republikański Rezerwat Krajobrazowy „Puszcza Grodzieńska”, Republikański Rezerwat Krajobrazowy „Jeziora/Oziery”.

Republikański Rezerwat Krajobrazowy „Puszcza Grodzieńska” powstał poprzez połączenie różnych obszarów chronionych na obu brzegach Niemna. Łączna powierzchnia rezerwatu wynosi ponad 20 tys. ha. Rezerwat jest integralną częścią kilku głównych transgranicznych lasów ekologicznych i korytarzy wodnych w skrajnie północno-zachodniej części Obwodu Grodzieńskiego i przyległych terytoriów Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Litewskiej. Znajduje się on na skrzyżowaniu szlaków migracyjnych zwierząt i roślin. Ten obszar ochrony jest ważnym ogniwem w tworzeniu szlaków migracji puli genowej i dobrze wpisuje się w krajową i międzynarodową sieć ochrony środowiska. Las zajmuje ponad 90% terytorium rezerwatu.

Republikański Rezerwat Krajobrazowy „Jeziora/Oziery” powstał w celu zachowania w swoim stanie naturalnym cennych systemów ekologicznych lasów i jezior oraz unikalnych zespołów przyrodniczo-krajobrazowych z udziałem dzikich roślin i dzikich zwierząt należących do gatunków wymienionych w Czerwonej Księdze Białorusi. Powierzchnia rezerwatu wynosi około 24 tys. ha. Na terytorium rezerwatu znajduje się unikalny system polodowcowych jezior leśnych: Bełoje (Белое), Zackawa (Зацково), Ant (Антозеро), Bersztyńskie (Берштовское), Dolgoje (Долгое). Wśród nich jest największe jezioro w Rejonie Grodzieńszczyzny – jezioro Bełoje, o powierzchni 5,3 km2. Dna jezior tworzą łańcuch w granicach starożytnego uskoku tektonicznego skorupy ziemskiej i są naturalnym zabytkiem epoki lodowcowej.

Sosna zwyczajna jest obecnie głównym gatunkiem lasotwórczym Puszczy Augustowskiej, zajmuje ponad 75% powierzchni puszczy. Świerk pospolity panuje w lasach na obszarze blisko 8%, a drzewostany z panującą olszą czarną i brzozą  zajmują odpowiednio 7,4% i 6,3% obszaru Puszczy Augustowskiej. Ogromnie cenną turystycznie cechą Puszczy Augustowskiej jest fakt, iż bory sosnowe są lasami jasnymi. Słońce dociera, poprzez pierzaste korony strzelistych sosen, aż do podszytu dolnego w  lesie. Tak piękny przyrodniczo las jest niesamowitym miejscem do leśnych wędrówek i rajdów rowerowych w porze letniej a także uprawianiem narciarstwa biegowego w zimie.

Na terenie Puszczy Augustowskiej stwierdzono występowanie ponad dwóch tysięcy gatunków zwierząt. Najliczniej reprezentowany i obfity w gatunki jest świat owadów. Świat kręgowców też jest bogaty. Stwierdzono tu występowanie około 30 gatunków ryb, 12 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, około 230 gatunków ptaków oraz ponad 40 gatunków ssaków. Ze względu na olbrzymie znaczenie dla ptactwa tu gniazdującego, Puszcza Augustowska została uznana za ostoję ptaków o randze europejskiej na podstawie dyrektywy ptasiej Unii Europejskiej.

Spośród ssaków, najbardziej charakterystycznymi są bóbr europejski; liczna jest również wydra. Na całym obszarze puszcz pogranicza żyje kilkanaście rysi. Populacja wilka na tym obszarze liczy kilkadziesiąt osobników. Są tutaj dobre warunki dla zwierzyny płowej, w tym sarny i jelenia szlachetnego. Łosie występują licznie  na  bagnach biebrzańskich i w samej puszczy. W południowej jej części żyje też kilkanaście żubrów.